Βούρλα, Τρούμπα και Χαμοζωή

Καταβολή Χρεών το 1925

Του Στέφανου Μίλεση

Κατά καιρούς, κάποιοι σκιαγραφούν το παρελθόν του Πειραιά, με την θεώρηση ενός τουρίστα! Παρουσιάζουν στιγμές της πρόσφατης ιστορίας της πόλης, με τρόπο κινηματογραφικό, θεατρικό ή μουσικό εντελώς εξιδανικευμένο, ακόμα και όταν αναφέρονται σε μελανές στιγμές της πορείας της!

Καταστάσεις που άλλοτε προκαλούσαν δυστυχία στους κατοίκους της, όπως πορνεία, θανατηφόρες αρρώστιες, εκμετάλλευση ανήλικων αγοριών και κοριτσιών, σωματεμπορία ή κοινώς νταβατζιλίκι, τα Βούρλα και η Τρούμπα, παρουσιάζονται ενίοτε ως τουριστική ατραξιόν λες και πρόκειται για προϊόν προορισμένο σε Γιαπωνέζους Τουρίστες όπως τα μικρά τσολιαδάκια των περιπτέρων!

Ίσως θα πρέπει να θυμόμαστε κάποιες στιγμές, ότι τα ιδρύματα των ευεργετών της πόλης έγιναν με σκοπό να περιθάλψουν δυστυχισμένες υπάρξεις, τα θύματα της εκμετάλλευσης από μια κοινωνία που η ανθρώπινη αξία ήταν ελάχιστη.

Το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων που έγινε για να μην καταλήγουν τα κορίτσια στα Βούρλα, το Ζάννειο Ορφανοτροφείο Αρρένων που περίθαλπτε τους μικρούς "γαβριάδες" που μέχρι της εισαγωγής τους, εργάζονταν σε τεκέδες και ζούσαν στο λιμάνι, τα Άσυλα Ανιάτων, τα Λαϊκά υπνωτήρια των εκατοντάδων ανθρώπων που δεν είχαν που να κοιμηθούν τη νύχτα, δυστυχώς συνοδεύονται σήμερα σε ένα κοκταίηλ αναμνήσεων, με ολίγη από μπουζούκι, ολίγον Ολυμπιακό και κάτι από vintage ταινία σε στυλ "Καλώς ήρθε το δολλάριο", μπλέκοντας το κοινό με εικόνες από διαφορετικές εποχές, αφήνοντας στο τέλος μια ψεύτικη ανάμνηση, ότι επρόκειτο για μια εποχή που άξιζε και που χάθηκε! Μάλιστα κάποιοι έφτασαν και στο σημείο να αναπωλούν την εποχή εκείνη και να την αναπαριστούν καλλιτεχνικά όχι ειδωμένη ρεαλιστικά όπως έπραξε ένας Παναγιωτόπουλος ή ένας Καραγάτσης αλλά εντελώς τουριστικά....

Ως παράδειγμα αναφέρουμε τις γυναίκες των Βούρλων, που ήταν χωρισμένες σε τρεις κατηγορίες, πρώτης, δευτέρας και τρίτης. Η κατάταξη είχε να κάνει με την ηλικία και την εμφάνιση. Σύμφωνα με αυτές, όσο κατέβαινες προς την πρώτη κατηγορία, τόσο έπεφτε η τιμή, μέχρι που οι γυναίκες όταν έφθαναν στην πρώτη, αν ζούσαν μέχρι τότε, είχαν μεταβληθεί σε ανθρώπινα ερείπια. Μετά την πρώτη κατηγορία ή πέθαινες από την πείνα ή έβγαινες στο "ελεύθερο" δηλαδή στον δρόμο. Αυτά προπολεμικά βέβαια.

 Μεταπολεμικά τα βούρλα έγιναν φυλακές και η πορνεία εγκαταστάθηκε στην Τρούμπα. Με την διαφορά όμως ότι η πειραϊκή μαγκιά, το ρεμπέτικο, οι τεκέδες, το χασίς και όλες οι vintage αναμνήσεις ανήκουν κύρια στην προπολεμική περίοδο, με στέκια στην τότε απομακρυσμένη Πειραϊκή που μετά του Σκουλούδη την έπαυλη ήταν λίαν επικίνδυνο να περιφέρεται κανείς.  

Νοσοκομεία όπως αυτό του Συγγρού, έγιναν καθώς τα αφροδίσια τότε δεν θεραπεύονταν ήταν θανατηφόρα, ενώ το τέλος μπορεί να ήταν σίγουρο, αλλά ο τρόπος ήταν αργός και βασανιστικός με περάσματα από τρέλα, τύφλωση μέχρι την κατάληξη του αργού θανάτου! Εκατόμβες δυστυχισμένων υπάρξεων ανέμεναν την εξέτασή τους ώρες ατελείωτες με την ελπίδα ότι δεν θα έχουν "ασθενήσει". Το ίδιο συνέβαινε και με τους άντρες, που η ιστορία θέλει να τους παρουσιάζει ως τους "μάγκες αγαπητικούς", μα την στιγμή της εξέτασεώς τους όμως, όταν λάμβαναν το μήνυμα, κάποιοι απλά έκλαιγαν ενώ άλλοι αυτοκτονούσαν.

Αριστερά οι κοινές γυναίκες αναμένουν την εξέταση από τους γιατρούς του "Συγγρού". Δεξιά οι άνδρες που έχουν προσβληθεί από αφροδίσια νοσήματα στο ίδιο νοσοκομείο

Οι δύσκολες περιπτώσεις παρέμεναν εντός για νοσηλεία

 

Στο εσωτερικό των Βούρλων το 1929

Αφίσες και αναγγελίες στις εφημερίδες, απευθύνονταν στους επίδοξους επισκέπτες αρχικά των Βούρλων και αργότερα της Τρούμπας, πως βρίσκονται σε κίνδυνο, "Η Ζωή σου θα είναι κατεστραμμένη αν προσβληθείς από αφροδίσιο νόσημα"...

Η ζωή σου θα είναι κατεστραμμένη....

Η κοινωνική δυστυχία δεν περιορίζονταν εντός μάνδρας έστω και εάν αυτή φυλάσσονταν από ένοπλο σκοπό (περίπτωση Βούρλων), καθώς εξαπλώνονταν σε όλο τον Πειραιά με διαφορετικά προσωπεία. Η αστυνομία ανακάλυπτε διαρκώς σπίτια που εμφανίζονταν κατά τα άλλα ως φιλήσυχες κατοικίες να αποτελούν σημεία αποπλάνησης κοριτσιών, με σκοπό να τις πείσουν να ακολουθήσουν την "εύκολη" ζωή. 

Οδός Κανθάρου στον Πειραιά, Φροντιστήριο για την ακολασία. Τέτοιες περιπτώσεις δεν ήταν σπάνιες....

 Όλες οι κλινικές του Πειραιώς διέθεταν ειδικά χειρουργικά γυναικολογικά τμήματα με προφανείς τους λόγους.

Τμήμα Μαιευτικόν και Γυναικολογικόν

Ο λογοτέχνης Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος στο βιβλίο του "Χαμοζωή" περιγράφει την προαναφερόμενη κατάσταση ενός Πειραιά του 1913. Πολλά χρόνια αργότερα ένας άλλος λογοτέχνης ο Καραγάτσης, στο βιβλίο του "10", περιγράφει μια πολύ χειρότερη κατάσταση στην ίδια ακριβώς πόλη! Έχει μεσολαβήσει βλέπετε η καταστροφή του '22. Νέες στρατιές απελπισμένων ανθρώπων, νέα καραβάνια προσφύγων έχουν εγκατασταθεί στον Πειραιά, δίνοντας ευκαιρίες για εκμετάλλευση. Ανήλικα παιδιά, προσλαμβάνονται εργάτες σε φάμπρικες, προσφυγικές συνοικίες και φθηνά εργατικά χέρια. Μεταξύ αυτών, νέο υλικό για φρεσκάρισμα στα σπίτια της ντροπής.

Αριστερά χασικλής στα βράχια της Πειραϊκής, δεξιά ανήλικοι εργάτες σε βιοτεχνία

Σε πολλές περιπτώσεις η πόλη ζούσε κάτω από την σκιά της ύπαρξης αυτών των περιοχών, που σήμερα λανθασμένα αναπολούνται! Η ανάμιξη μιας γυναίκας ή ενός άνδρα στα Βούρλα ή στην Τρούμπα αποτελούσε ντροπή τέτοια που η κάθαρση γινόταν μόνο με φόνο! Αδελφός σκότωνε την αδελφή του, έστω και μόνο με την υποψία κάποιας σχέσης με ύποπτα μέρη ή ύποπτους ανθρώπους. Η ντροπή του αδελφού υπήρχε κι όταν ακόμα επρόκειτο για αδελφή παντρεμένη!

Στην Λεωφόρου Χατζηκυριακού το 1935 εργάτης του Ο.Λ.Π. μαχαιρώνει τον άντρα της αδελφής του, γιατί τον θεωρεί υπεύθυνο για τον "έκλυτον βίον" της αδελφής του! Την ίδια ημέρα στον Άγιο Διονύσιο αδελφός σκοτώνει την αδελφή του καθώς αυτή αφού χάνει την εργασία της στις καπναποθήκες του Παπαστράτου, γίνεται μοδίστρα σε μαγαζί από όπου ψωνίζουν ιερόδουλες και έτσι ο αδελφός θεωρεί πως "εκτρέπεται της ευθείας οδού".

Τα περιστατικά εκατοντάδες, άλλα βγαίνουν στην δημοσιότητα και άλλα όχι. Πολλές εφημερίδες στην στήλη "Πειραϊκά" καταγράφουν αποκλειστικά φόνους και τραυματισμούς από τον Πειραιά, "δια λόγους τιμής".   Ο λόγος της τιμής είχε να κάνει με τον φόβο της ατίμωσης! Άνευ τέλους αιματοχησία σε μια πόλη λιμάνι, που εκτός αυτού έφθασε κάποτε να έχει ως κύριο εμπορεύσιμο είδος, την μάνδρα και τα σπίτια. Κάτω από τις περιστάσεις αυτές, μόνη λύση για την τιμή ανδρών και γυναικών, οι γάμοι. Και επειδή η φτώχια μεσουρανεί και η προίκα έμεινε στην Μικρά Ασία, οι ομαδικοί γάμοι γίνονται με ρυθμό ίσως μοναδικό! Πουθενά αλλού στην Ελλάδα, δεν έχουν γίνει τόσοι ομαδικοί γάμοι όσο στον Πειραιά. Οι ομαδικοί γάμοι γίνονταν ακόμα και την εποχή του Σκυλίτση στις αρχές της δεκαετίας του '70!

Στον Πειραιά των δύο παράλληλων κόσμων, που συνυπήρχε η Συνοικία του Τσίλλερ με τα Βούρλα, το Παλατάκι του Βασιλιά με το διπλανό Ορφανοτροφείο, ο σταθμός του θαλασσίων λουτρών με τον σταθμό της Λαρίσσης (της ξενιτιάς), όλα αποσκοπούσαν στην άμβλυνση μιας κοινωνίας που υπέφερε ενώ ζούσε δίπλα σε αυτή των επιχειρηματιών και των εφοπλιστών. 

Υπήρχε το Δημοτικό θέατρο και το Θέατρο Τσόχα, με τις οπερέττες, αλλά μερικά μέτρα πιο κάτω υπήρχε ο πλανόδιος κινηματογράφος και η παράσταση του Καραγκιόζη.

Τα κόκκινα φανάρια, όπως έχω και παλαιότερα γράψει, καθιερώθηκαν όταν ο οργανωτής της Αστυνομίας Πόλεων Frederick Halliday, την δεκατία του '20, αντιμετώπισε αυτήν την κατάσταση, διέταξε σε όλα τα "σπίτια" να υφίσταται υποχρεωτικώς και έξωθεν αυτών, φανός ερυθρού χρώματος (κοινώς κόκκινη λάμπα) αφού κατά κοινή ομολογία της εποχής, το κόκκινο ήταν το χρώμα της αιδούς! Εκείνη την εποχή θεωρήθηκε ως κοινωνικός στιγματισμός, καθώς η συγκεκριμένη οικία στην ουσία χρωματίζονταν δημόσια για την ανηθικότητά της! Το πρώην ανήθικο έφθασε στις μέρες μας, να θεωρείται σχεδόν "ρομαντικό". Κόκκινα φανάρια....

Κλείνοντας αυτές τις σκέψεις περί απεικονίσεις του Πειραϊκού παρελθόντος, να πω ότι οι Πειραιώτες έφτασαν στο σημείο που σήμερα βρίσκονται, διερχόμενοι από σκληρές κοινωνικά συνθήκες, ίσως δυσκολότερα από άλλες πόλεις, λόγω λιμανιού. 

Διαμαρτυρία για την φορολόγηση των πεζοδρομίων (1935)

Η παρουσίαση σήμερα συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων, μπορεί κάποιες φορές να είναι επιτρεπτή χάρη εμπορικότητας, θεατρικής ή κινηματογραφικής αδείας, για ψυχαγωγικού σκοπούς, αλλά δεν είναι επιτρεπτή η μονομερής παρουσίαση! 
Κάποιες στιγμές οι αλήθειες πρέπει να ειπωθούν! 
Ο Δημοσθένης Βουτυράς έγινε ο λούμπεν του Πειραιά όχι για να αποκτήσει αίγλη αλλά για να ζήσει από κοντά και να περιγράψει την εκμετάλλευση των εργαζομένων στα εργοστάσια, την δυστυχία των λαϊκών τάξεων, τους αδύναμους κοινωνικούς θεσμούς. Όποιος θέλει να μελετήσει την ιστορία του Πειραιά, ας ξεκινήσει πρώτα διαβάζοντας Βουτυρά και στην συνέχεια τον Καραγάτση. Από τον δεύτερο όλα του τα έργα, όχι μόνο το "10". Τον Πειραιά της εκμετάλλευσης, της φτώχιας και της δυστυχίας τον διαβάζεις ακόμα και στο Γιούγκερμαν. 

Όπως δεν θέλουμε την χώρα μας οι ξένοι να την ταυτίζουν αποκλειστικά με φραπέ, χωριάτικη, τζατζίκι, μουσακά και σουβλάκι, διότι ο ελληνικός ήλιος έχει γεννήσει έναν Σεφέρη, έναν Παλαμά, έναν Καζαντζάκη, όμοια αντιμετώπιση θέλουμε και για την πόλη μας, τον Πειραιά, την πόλη του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Βουτυρά, του Καραγάτση, του Λεβάντα, του Πορφύρα...

Του Στέφανου Μίλεση

Pireorama ιστορίας και πολιτισμού