Θα προσπαθήσω να προσεγγίσω ένα θέμα αρκετά ευαίσθητο, ένα θέμα που όπως πολλές φορές έχω αντιληφθεί αποτελεί σοβαρό αντικείμενο θεωρητικών συζητήσεων, είτε σε fora, είτε στην κοινωνική μας ζωή. Το θέμα αυτό λοιπόν είναι η σχέση που έχει η Βυζαντινή μουσική με το λαϊκό τραγούδι και κατά πόσο θα μπορούσε η εκμάθηση της Βυζαντινής μουσικής να βοηθήσει στην καλύτερη απόδοση των λαϊκών μας τραγουδιών.
Ιστορικά, η Βυζαντινή μουσική προηγείται του λαϊκού τραγουδιού καθώς εξέφρασε την ανάγκη του ανθρώπου να υμνήσει τον Θεό στον οποίο πιστεύει.
Η Βυζαντινή μουσική λοιπόν έχοντας ως κέντρο της το Βυζάντιο, εξ' ου και η ονομασία της, δέχτηκε από νωρίς τις επιδράσεις της Περσικής, Αραβικής και άλλων μουσικών της ευρύτερης περιοχής και σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σπυρίδη περιελάμβανε περί τους 70 ήχους (μακάμια σήμερα).
Με την μεταρρύθμιση του 1814 κρίθηκε αναγκαίο να διατηρηθούν μόνο οι 8 ήχοι (4 κύριοι και 4 πλάγιοι αντίστοιχα) καθώς αυτοί θεωρούταν ότι κάλυπταν τις ανάγκες της εξύμνησης του Θείου. Οι υπόλοιποι ήχοι λοιπόν φυσικά και διατηρήθηκαν αλλά χρησιμοποιήθηκαν από την εξωτερική, την κοσμική δηλαδή, μουσική του Βυζαντίου.
Η κοσμική αυτή μουσική ήταν εκείνη που εξελίχθηκε σε σμυρνέικα, πολίτικα παραδοσιακά τραγούδια, σε ρεμπέτικα και εν τέλει στα λαϊκά τραγούδια διατηρώντας σε κάθε μορφή εξέλιξής της το ηχόχρωμα, τους ήχους και τα μακάμια της.
Το λαϊκό μας τραγούδι λοιπόν περιέχει μακάμια (μουσικούς δρόμους δηλαδή) και ήχους από εκείνη την εποχή του Βυζαντίου, μακάμια που μερικά μπορεί να είναι εύκολα στην κατανόηση και εκτέλεση των διαστημάτων τους, κάποια όμως δεν παρουσιάζουν την ίδια ευκολία. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλοί μεγάλοι ρεμπέτες της εποχής είχαν γνώσεις Βυζαντινής μουσικής ή ξεκίνησαν από ψάλτες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Στελλάκης Περπινιάδης, ο οποίος ήταν ψάλτης τακτικά και μετέδωσε μάλιστα την αγάπη και τις γνώσεις του για την Βυζαντινή μουσική στον γιο του, Βαγγέλη. Αλλά και νεότεροι τραγουδιστές έχουν περάσει από το στάδιο της εκμάθησης Βυζαντινής μουσικής, όπως ο Μανώλης Μητσιάς, ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος, ο Δημήτρης Μπάσης, ο Στράτος Διονυσίου κ.α.
Η ερώτηση που τίθεται από κάθε αναγνώστη στο συγκεκριμένο σημείο είναι η εξής: "Εντάξει όλα αυτά, αλλά τι θέλεις να μα πεις; Ότι η Βυζαντινή μουσική τους έκανε αυτούς μεγάλους τραγουδιστές;"
Σε καμία περίπτωση δε θέλω να ισχυριστώ αυτό.
Η Βυζαντινή μουσική όμως ήταν αυτό το σκαλοπάτι που τους βοήθησε να κατανοήσουν ευκολότερα τους μουσικούς δρόμους του λαϊκού τραγουδιού, που τους έδωσε την ώθηση να κάνουν ίσως ένα βήμα περισσότερο.
Σύμφωνα με τα παραπάνω λοιπόν, η Βυζαντινή μουσική μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σημαντικό εργαλείο για κάθε λαϊκό τραγουδιστή όσον αφορά στην καλύτερη κατανόηση των μουσικών δρόμων. Σίγουρα όμως υπάρχει και μία λεπτή γραμμή ανάμεσα στη Βυζαντινή μουσική και στο λαϊκό τραγούδι, μία γραμμή που λειτουργεί ως σημείο διαχωρισμού των δύο αυτών.
Η γραμμή αυτή ονομάζεται ψαλτική τέχνη. Η θεωρητική ενασχόληση με τη Βυζαντινή μουσική μόνο θετική μπορεί να είναι για έναν τραγουδιστή, η ενασχόληση του όμως με την ψαλτική τέχνη (ψαλτική είναι η πρακτική εφαρμογή της Βυζαντινής μουσικής μέσα στον Ναό) κρύβει έναν κίνδυνο. Ο κίνδυνος λέγεται "ψαλτικό ύφος", ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο πρέπει να γίνεται η απόδοση των ύμνων.
Όταν το ψαλτικό ύφος εφαρμοστεί από έναν τραγουδιστή στο λαϊκό τραγούδι, ειδικά αν γίνεται σε υπερβολικό βαθμό, τότε μιλούμε για σύγχυση των δύο αυτών μουσικών ειδών, κάτι το οποίο δεν είναι ορθό. Όταν ψάλλουμε, ψάλλουμε και όταν τραγουδάμε, τραγουδάμε. Φυσικά δεν είναι κατακριτέο το να διατηρεί ένας τραγουδιστής το βυζαντινό ύφος μέχρις ένα βαθμό, χωρίς όμως να το παρακάνει.
Κλείνοντας λοιπόν το άρθρο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμώς όλους εσάς που το διαβάσατε και να σας παροτρύνω να σχολιάσετε εάν θέλετε ώστε να κάνουμε έναν υγιή και παραγωγικό διάλογο για το εν λόγω θέμα.
Να είστε πάντα καλά και εύχομαι να μην σας κούρασα.
Αριστείδης Μιχελουδάκης,
Ιεροψάλτης, φοιτητής Νομικής Α.Π.Θ., ερασιτέχνης (εντελώς όμως) τραγουδιστής.
