Η Μουσική στην Ιστορία: Η περίπτωση του Ρεμπέτικου.

Τα τραγούδια, οι ύμνοι, η ποίηση και τα παρεμφερή μουσικά είδη αποτελούν έναν, ίσως υποτιμημένο, από την κοινώς αποδεκτή άποψη, συνοδοιπόρο των ιστορικών συμβάντων και εξελίξεων. Ποια είναι, ωστόσο, η συνεισφορά τους στην επιστήμη της Ιστορίας και ποίοι οι παράμετροι που τα καθιστούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της; Για τη διαλεύκανση των ερωτημάτων, κλειδί αποτελεί η επιστήμη της Κοινωνιολογίας, μέσω της οποίας θα προσεγγιστούν τα γνωστά Ρεμπέτικα Τραγούδια.

Εξετάζοντας το, συγκαταλεχθέν στην UNESCO, Ρεμπέτικο Τραγούδι κοινωνιολογικά, δηλαδή θέτοντας ερωτήματα αναφορικά με το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της περιόδου ανάδυσής του και το βαθύτερο νόημα των σημαινομένων των στίχων, αντλούμε πληροφορίες για τις κοινωνικές σχέσεις, τους συμπεριφορικούς κανόνες, τις νόρμες, τα κοινωνικά προβλήματα και γενικότερα για την κουλτούρα της εποχής σύνθεσής του.

Το Ρεμπέτικο Τραγούδι είναι το ελληνικό αστικό τραγούδι στην απαρχή του, που εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και απέκτησε τη γνώριμη μορφή του στο πρώτο μισό του 20ού. Η εμφάνιση και η αφομοίωσή του στον ελλαδικό χώρο συνδέεται άμεσα με τις νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθέσεις της περιόδου, όπως η ολοένα και αυξανόμενη άνοδος της αστικής τάξης, οι ταχείς ρυθμοί αστικοποίησης και τα προσφυγικά, προς τον ελλαδικό κορμό, ρεύματα.

Πρόκειται, λοιπόν, για μια παραλλαγή της σμυρναίικης αστικολαϊκής μουσικής και όλων των συγγενών μουσικών τύπων που είχαν αρχίσει να εξελίσσονται νωρίτερα στα μεγάλα λιμάνια και αστικά κέντρα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα πρώτα ρεμπέτικα ίχνη εμφανίστηκαν στην Αθήνα στις φυλακές του Μεντρεσέ το 1834, τα λεγόμενα «μουρμούρικα». Ήδη από το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα τα ρεμπέτικα αποτελούσαν το ευρέως γνωστό και αγαπητό λαϊκό τραγούδι των φτωχών συνοικιών, καθότι το υπερμέγεθες χάσμα μεταξύ εύπορων και άπορων, οδήγησε τους δεύτερους σε φαινόμενα κοινωνικής περιθωριοποίησης, πράγμα που σαφώς δε θα άφηνε ανεπηρέαστη τη συγκρότηση μιας καινούριας κοσμοθεωρίας, η οποία αποτυπώθηκε άμεσα και αφιλτράριστα στην παραγωγή μουσικής.

Αν και με την κήρυξη του πολέμου του ΄40 γράφτηκαν αρκετά Ρεμπέτικα για τον πόλεμο, η Γερμανική Κατοχή στάθηκε τροχοπέδη στη συνέχιση της δισκογράφισής τους, εξαιτίας των αντιστασιακών μηνυμάτων που προωθούνταν. Μετά την απελευθέρωση, το Ρεμπέτικο καταξιώθηκε ως λαϊκή μουσική ευρείας αποδοχής. Η θεματολογία τους, αρχικά κινήθηκε γύρω από ζητήματα ερωτικού περιεχομένου, ενώ κυριάρχησαν θέματα που υπάκουαν στο τρίπτυχο: Ναρκωτικά – Φυλακή – Παρανομία. Παρ’ όλ’ αυτά, με τη διάδοση του Ρεμπέτικου από στόμα σε στόμα σε ευρύτερες μάζες, αναδείχθηκαν πολλά κοινωνικά θέματα, όπως ο θάνατος, ο πόλεμος, η φτώχεια, η πορνεία, τα ναρκωτικά και η εργασία.

Ασυζητητί, μέσα από τα Ρεμπέτικα τραγούδια ξεχύνονται διάχυτα κοινωνικά στοιχεία για το πρώτο μισό του 20ού αιώνα στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, μέσα από το τραγούδι «Το Προσφυγάκι», ξεπηδούν πληροφορίες αναφορικά με τον πόνο των εκτοπισμένων της Μικρασιατικής καταστροφής, καθώς και για τον νέο τρόπο ζωής τους: «που με διώξαν απ’ τη Σμύρνη κι όλο κλαίω[…] Και το ρίχνω στο μεθύσι και χασίσι[…]. Αποσπάσματα από τους «Σφουγγαράδες» και τις «Φάμπρικες», καταδεικνύουν το βάναυσο της έγνοιας για το μεροκάματο, τον τρόπο διαβίωσης, αλλά και τις αξίες της εργατικής τάξης: «Και το βράδυ ρε που σχολάνε […], Το πρωί που θα ξυπνήσουν,[…] αν δε βγάλουνε σφουγγάρια, θά’ χουν άσχημα χαμπάρια.», «Φράγκο δε δίνουνε για μεγαλεία, έχουνε μάθει να ζουν απλά, στάζει ο ιδρώτας τους χρυσές σταγόνες…». Συνεπώς, το πνεύμα της «αλητείας» και της «άφρονος» ζωής, κεντρική δυναμική του Ρεμπέτικου, γίνεται πλήρως αντιληπτό διαμέσου της κατανόησης των κοινωνικών προτύπων της περιόδου.

Η ερμηνεία, επομένως, των βαθύτερων κοινωνικών και πολιτιστικών μηνυμάτων που αναδύονται μέσα από οποιοδήποτε μουσικό είδος και η συνακόλουθη ένταξή τους στην ευρύτερη γενεσιουργό τους δύναμη και αιτία, τεκμηριώνει την άμεση σύζευξη της ιστορικής πραγματικότητας με την εκάστοτε καλλιτεχνική δημιουργία. Κατ’ αυτήν τη συλλογιστική, μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο σκέψης και αντίληψης του απλού λαού σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο και κάτω υπό ορισμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, όπως αυτές μορφοποιούνται μέσα από το πέρασμα της Ιστορίας. Τέλος, μαρτυρείται η εκάστοτε πολιτισμική παράδοση και ο κώδικας αξιών, που αποτελεί ένα κοινωνικό κατασκεύασμα και συνεπώς έναν ακόμη παράγοντα κατανόησης του ανθρώπινου βίου στο σύνολό του.

Το κείμενο ανήκει στον αναγνώστη του neolaia.gr, Σάββα Σκουφαρίδη.

Ο Σάββας Σκουφαρίδης, 22 ετών, είναι Τεταρτοετής Προπτυχιακός Φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας (με κατεύθυνση Ιστορίας) του Πανεπιστημίου Κύπρου. Τα ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην Κοινωνική Ιστορία, την Ιστορία του Φύλου και την Ιστορία των Ιδεών.

Source: www.neolaia.gr