Ρόζα Εσκενάζυ: Η γυναίκα που έγινε η φωνή του ρεμπέτικου..

Απεβίωσε σαν σήμερα στις 2 Δεκεμβρίου 1980

Η Ρόζα Εσκενάζυ υπήρξε μία από τις πιο χαρακτηριστικές και επιδραστικές παρουσίες στην ιστορία του ελληνικού ρεμπέτικου. 

Η ζωή της, γεμάτη στροφές σαν παλιός δίσκος γραμμοφώνου, διασταυρώθηκε με εποχές δύσκολες, γοητευτικές και πάντα μεταβαλλόμενες. Η φωνή της—λαμπερή, αιχμηρή, γεμάτη μνήμη—σφράγισε ένα μουσικό σύμπαν που εξακολουθεί να μαγεύει.

Παιδικά χρόνια και ρίζες

Η Ρόζα γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, πιθανότατα το 1895, σε εβραϊκή οικογένεια στη Κωνσταντινούπολη (αν και οι πηγές συχνά διαφωνούν για τον ακριβή τόπο και χρόνο). Από νωρίς έδειξε έφεση στο τραγούδι και στη σκηνή∙ η πόλη της, ένας παλλόμενος κόμβος ήχων και πολιτισμών, της χάρισε το πρώτο της άκουσμα σε μακάμια, αμανέδες και λαϊκές μελωδίες της Ανατολής.

Μετά από οικογενειακές δυσκολίες και μετακινήσεις, κατέληξε στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα, όπου άρχισε να ξεδιπλώνει το ταλέντο της σε καφέ-αμάν και μικρά μουσικά στέκια.

 

Άνοδος και καθιέρωση

Η πραγματική εκτόξευση ήρθε τη δεκαετία του 1920 και του 1930, όταν υπέγραψε με τη δισκογραφική Columbia. Από εκεί και πέρα, οι ηχογραφήσεις της έγιναν ένα είδος ηχητικής αρτηρίας που ένωνε την προσφυγική Ανατολή με την αστική Ελλάδα.

Σημαντικά τραγούδια της περιόδου:

• «Αμανέδες» με την υπογραφή της χαρακτηριστικής φωνητικής της τεχνικής

• «Τικ τακ»

• «Μινόρε Μανές»

• «Η Λεβεντογέννα»

• και δεκάδες ακόμη κομμάτια που έγιναν διαχρονικά

Η Εσκενάζυ δεν ήταν απλώς ερμηνεύτρια: ήταν φορέας ενός κόσμου που βρισκόταν σε μετάβαση. Η φωνή της μπορούσε να σηκώσει τον καημό μιας ολόκληρης εποχής χωρίς να κατρακυλά στη μελοδραματικότητα.

Κατοχή και δύσκολες εποχές

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, η ζωή της πήρε πιο σκοτεινή τροπή. Ως Εβραία, κινδύνευε άμεσα. Υπάρχουν μαρτυρίες πως σώθηκε χάρη σε ανθρώπους που τη βοήθησαν να κρυφτεί, ενώ συνέχισε να τραγουδάει σε χώρους όπου μπορούσε. Η μουσική της έμοιαζε με αθόρυβο φως μέσα στην ασφυκτική εποχή.

Μεταπολεμική περίοδος και αναγνώριση

Μετά τον πόλεμο, η δημοφιλία της γνώρισε διακυμάνσεις, όμως η Ρόζα συνέχισε ακούραστα να εμφανίζεται σε μαγαζιά, να ταξιδεύει και να δίνει συναυλίες μέχρι και τα βαθιά της χρόνια. Στη δεκαετία του ’70—εκεί όπου η Ελλάδα ανακάλυπτε ξανά το ρεμπέτικο—η Εσκενάζυ βρήκε μια νέα γενιά θαυμαστών. Ήταν πλέον ζωντανή γέφυρα με έναν κόσμο που τότε μόλις αναγνωριζόταν ως πολιτιστικός θησαυρός.

Η κληρονομιά της

Η Ρόζα Εσκενάζυ άφησε πίσω της μια τεράστια δισκογραφία, ενέργεια που δεν έσβησε ποτέ και ένα ύφος ανεπανάληπτο. Η φωνή της έχει κάτι από το άρωμα της παλιάς Ανατολής, αλλά και μια καθαρή, αποφασιστική ελληνικότητα. Δεν τραγούδησε ποτέ «με ασφάλεια»: το ύφος της ήταν πάντα μια λεπτή ακροβασία πάνω στην ανθρώπινη ευαλωτότητα.

Σήμερα, η μουσική της συνεχίζει να ακούγεται σε ταινίες, ντοκιμαντέρ, ραδιόφωνα και ζωντανές σκηνές. Μοιάζει σαν να έχει αφήσει ένα αποτύπωμα που δεν αλλοιώνεται με τον χρόνο∙ ένα ίχνος που θυμίζει πως το ρεμπέτικο δεν ήταν μόνο τραγούδια του περιθωρίου, αλλά και τραγούδια της καρδιάς.