Του Μπάμπη Κ.Μώκου
28 Οκτωβρίου 1940. Το πρωινό συνηθισμένο. Και όμως αυτό το πρωινό μέλει να αποτελέσει την αρχή ενός έπους. Του έπους του 1940-1944.Ξημέρωμα που βρίσκει την Αθήνα να ξυπνά με σειρήνες και κωδωνοκρουσίες. Στεντόρεια η φωνή του εκφωνητή του Ρ.Σ.Αθηνών με μια είδηση που σε λίγο θα αναστατώσει, θα ξεσηκώσει όλη την Ελλάδα: «Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών. Μεταδίδομεν το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου.Αι Ιταλικαί στρατιωτικαι δυνάμεις προσβάλουν από της 5.30 πρωινής της σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους!».-
Πόλεμος λοιπόν! Σάστισμα, αμηχανία,συστολή, διστακτικότητα, αγωνία, σκεπτικισμός, περίσκεψη και ύστερα…κύμα ενθουσιασμού! Πανηγύρι, με τον κόσμο στους δρόμους αγκαλιά με την γαλανόλευκη!.
«Ανοίγουν τα παράθυρα κι όσοι μένουν χαιρετούν αυτούς που φεύγουν Και φεύγουν όλοι. Γέμισαν οι πόλεις τύμπανα και σημαίες. Ορθή η Αυγή σημαιοστολίζει τα όνειρά μας κι η Ελλάδα λάμπει μεσ’ τα φώτα των ονείρων μας. Ο ήλιος πλυμένος με το καθάριο πρόσωπο στραμμένο στον άνθρωπο χαιρετάει τους δρόμους που τραβούν στη μάχη.
Αυτοκίνητα περνούν γεμάτα πλήθος. Αποχαιρετιούνται στις πόρτες και γελάνε. Ύστερα ακούγονται τ’άρβυλα στην άσφαλτο, το μεγάλο τραγούδι των αντρίκιων βημάτων που μακραίνει και σβήνει στο βάθος του δρόμο ως το βραδυνό σταθμό με τα χαμηλωμένα φώτα. Εκεί τα τραίνα περιμένουνε. Σφυρίζουν για λίγο έξω από την πόλη, ακούγονται οι αποχαιρετιστήριοι πυροβολισμοί κι ύστερα όλα σωπαίνουν και περιμένουν.
Διαβάζουμε τα πρώτα παραρτήματα: Νικούμε!, Νικούμε!
Πάντα νικάει το δίκιο!
Μια μέρα θα νικήσει ο άνθρωπος.
Μια μέρα η λευτεριά θα νικήσει.
Μια μέρα θα νικήσουμε για πάντα!
«Οκτώβρης 1940».-
Γιάννης Ρίτσος
Σ’αυτόν τον υπέρ πάντων αγώνα,η λαϊκή μουσική τέχνη δεν μπορούσε να είναι απούσα. Για τούτο και στάθηκε εθνικός παραστάτης, τραγουδώντας με παλμό πατριωτικό το έπος του ’40. Από τη μια συμπαραστάτης του άμαχου πληθυσμού κι’άπό την άλλη υμνητής του πάθους του Έλληνα μαχητή για τη λευτεριά!
Ένας πόλεμος συνυφασμένος μελωδικά με τη φωνή και τα τραγούδια της Σοφίας Βέμπο. Πέρα όμως απ’αυτά τα τραγούδια, τα γνωστά των «καθώς πρέπει» δημιουργών που κινούνται στο χώρο του ελαφρού επιθεωρησιακού άσματος, υπήρξαν και αντίστοιχα ρεμπέτικα με θεματολογία παρόμοια-ταυτόσημη,τα οποία παρέμειναν λιγότερο γνωστά.
Εξαίσια, υπέροχα, σε υπέρτατο βαθμό, εθνοφρόσυνα συνειρμικά κεντρίσματα προκαλούν εδώ και 70 και παραπάνω χρόνια αυτά τα μελωδήματα , συνδεδεμένα με την απαράμιλλη τόλμη, την αντρειοσύνη, τη μαχητικότητα των φαντάρων μας στον πόλεμο του ‘40. Κι’ όσο περνούν τα χρόνια, κάποια άσματα ,αποτυπωμένα ανεξίτηλα στη λαϊκή μνήμη, εξακολουθούν και παραμένουν βασικές –χαρακτηριστικά εξαίσιες, πασίγνωστες επαναληπτικές επιλογές σε εθνικές επετειακές εκδηλώσεις
Είναι τα τραγούδια –μύθοι- που η σκωπτική σκέψη και η γραφίδα των τραγουδοποιών πίσω από τις γραμμές του μετώπου τα ανέδειξε σε κάθε περίπτωση, σε παροιμιώδη, υπηρετώντας ρόλο διπλό: Και ιστορικά χρονογραφικό, αλλά, προ πάντων, σε ανεκτίμητο-σπουδαίο μέσον τόνωσης του φρονήματος των μαχητών μας απέναντι στις φασιστικές ορδές του Ντούτσε, των άθλιων Ναζί φασιστών Γερμανοκατακτητών, πιο ύστερα, αλλά και του εμφύλιου αργότερα. Για τους πολεμιστές της μεθορίου… βάλσαμο και για τον πολύ άμαχο κόσμο πρόκληση εθνοτονωτικής…ορθοστασίας! Δημιουργήματα εξαίσια, που, από τη μια, με χαρακτηριστική μουσική μελωδικότητα, αλλά, κύρια στιχουργική υπέρτατη παρασημαντικότητα που «κογιονάρουν», σαρκάζουν , κοροϊδεύουν –ειρωνεύονται τον εχθρό, πράξεις και διαθέσεις του, με απαρχή τον ευτελισμό της φανφαρονικής προσωπικότητας του Ντούτσε.
Από την άλλη, αυτά τα μελωδήματα αποδεικνύονται υπέροχα, εμψυχωτικά, που ακατάπαυστα ενθαρρύνουν, στηρίζουν, αναπτερώνουν, στεριώνουν το ηθικό και του άμαχου λαϊκού στοιχείου που έμενε πίσω . Τα σχετικά τραγούδια αμέτρητα, όχι ιδεοληπτικά, μα ιδιαίτερα αποτυπωτικά διαθέσεων ρεαλισμού και εθνικής ενδοτόνωσης με εμφατικά ιδιαίτερη σημασία και σκωπτική διάθεση πρωτόφαντη. Κάποια όμως ξεχωρίζουν, ιδιαίτερα, γι’ αυτό και θα μνημονεύονται στο διηνεκές.
Έτσι, ποιος ακόμα και από τα μαθητικά μας χρόνια, δεν έχει τραγουδήσει σε επετειακές εκδηλώσεις για την 28η Οκτώβρη του 1940 το «Κορόιδο Μουσολίνι»;
Πόσοι όμως γνωρίζουμε και ποιες λεπτομέρειες για την προέλευση, το κίνητρο δημιουργίας, την πορεία, την «περιπλάνηση» του συγκεκριμένου τραγουδιού;
Η ιστορία του αρχίζει από την Ιταλία όπου το 1938 ο Ιταλός συνθέτης Ελντο Ντι Λάτσαρο (1902-1968) γράφει σε λόγια του Κάρλο Μπρούνο ένα τραγούδι που παινεύει τα κάλλη μιας ωραίας χωριατοπούλας από την ορεινή περιοχή των βουνών Αμπρούτσι, της Ρετζινέλας. Ο τίτλος του είναι Reginella Campagnola (Η χωριατοπούλα Ρετζινέλλα).
Το τραγούδι είναι σύμφωνο με τα φασιστικά πρότυπα, υμνεί την τότε «αγνή» ζωή της ιταλικής υπαίθρου, την «ευημερία» των αγροτών και ανοιχτά προπαγανδιστικό για το φασιστικό καθεστώς. Πρώτος του ερμηνευτής είναι ο γνωστός Κάρλο Μπούτι που τραγούδησε και τη « Faccetta Nera», τον ύμνο των φασιστών.
1.All’ alba quando spunta il sole 2.O cambagnola bella
La nell’ Abruzzo tutto d’ or Tu sei la Reginella
Le prosperose campagnolo Negli occhi tuoi c’e il sole
Discedono le valli in fior! c’e iledore delle viole,
Delle valli tutte in fior!
3. Se canti la tua voce 4.Quand la festa del pasiello
‘e un’ armonia di pace con la sua costa se ne va
Che si diffende e dice: Trottere elando l’ asimello,
“Se vuoi vivere felice la porta verso la citta.
Devi vivere quassu!.. O campagnola bella!...
Το τραγούδι γίνεται μεγάλη επιτυχία και γρήγορα ξεπερνά τα όρια της Ιταλίας. Έρχεται και στην Ελλάδα όπου πρώτος το διασκευάζει ο Πωλ Μενεστρέλ, βάζει ελληνικούς στίχους στη μουσική του Ντι Λάτσαρο και αναθέτει στον Φώτη Πολυμέρη να το τραγουδήσει με τα εξής λόγια:
« Μικρή χωριατοπούλα!»
1.Με το χαμόγελο στα χείλη 2.Στα μάγουλά της η αυγούλα
φέρνει την άνοιξη μεσ’ τις καρδιές τριαντάφυλλου έβαλε ομορφιά
και σαν τριαντάφυλλο τ’Απρίλη και στην αθώα της καρδούλα
σκορπάει γύρω ευωδιές. τα όνειρα εχτισαν φωλιά.
3.Σαν πάει με το γαϊδουράκι 4.Μικρή χωριατοπούλα
τα φρούτα της στην αγορά, γλυκειά μελαχρινούλα
στο πέρασμά της με μεράκι δυό μάτια βελουδένια
της λέν οι νέοι τρυφερά δυό χειλάκια κερασένια
να τι έχεις για προικιά…!
Με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου του 1940, το τραγούδι διασκευάζεται άλλη μια φορά-αυτή που ξέρουμε όλοι μας από τον Γιώργο Οικονομίδη. Πρόταση να το τραγουδήσουν έχουν η Ρένα Βλαχοπούλου, αλλά και η Βέμπο που για κάποιους λόγους δεν καρποφορεί.
Τελικά το ερμηνεύει ο Νίκος Γούναρης με συνοδεία χορωδίας και είναι το περίφημο «Κορόιδο Μουσολίνι» (Ο κανονικός τίτλος είναι: «Στη Ρώμη»).
Όμως η περιπλάνησή του δεν σταματάει εδώ. Νωρίτερα, στις αρχές του 1940 η μουσική του Λάτσαρο έχει περάσει ακόμα κι’ αυτόν τον Ατλαντικό. Το διασκευάζει σε αγγλικούς στίχους του Χάρολντ Αντερσον ο Γκλέν Μίλερ που είχε από τις μεγαλύτερες τζαζ μπάντες και το καθιερώνει ως το γνωστό τραγούδι του Τρυποκάρυδου (Woodpecker song)!..
Και η περιπλάνηση συνεχίζεται με μια ακόμα ελληνική διασκευή που έχει τον τίτλο «Μανάβισσα και γαϊδουράκι» του Σπύρου Περιστέρη, όπου με μεγάλο κέφι τραγουδούν ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Στράτος Παγιουμτζής.
Τα λόγια :
(Στράτος)Εεεεεεεε! (Στράτος) Εμπρρρρρ!
1.-Μια νόστιμη χωριατοπούλα 2.-Με το μικρό της γαϊδουράκι
με μαύρα μάτια σαν ελιές γυρνά παντού και τραγουδά
πρωί-πρωι με τη δροσούλα εδώ το φίνο νεραντζάκι
πουλάει τα φρούτα στις γειτονιές. Κυράδες πάρτε κι’ είναι διαλεχτά
(Στράτος ) Εεεεεεεε! (Στράτος)Εεεεεεεε!
3.-Είμαι μανάβισσα στην πένα 4.-Έχω καρπούζι όλο γλύκα
με πρώτο πράμα τρανταχτό κοντούλες φίνες πατρινιές
ότι γουστάρει στον καθένα πάρτε ξυνόμηλα που βρήκα
του το σερβίρω στο λεπτό να ξετρελαίνουν γέρους και γριές.
Ακόμα μια διασκευή κι’ αυτή του Περιστέρη – η τελευταία- με τίτλο «Το μαναβάκι στις γειτονιές» κι’ αυτή τη φορά τραγουδά μόνος του ο Στράτος Παγιουμτζής, όπου η μανάβισσα γίνεται …μαναβάκι!...
Και μέσ’ στους δρόμους τραγουδώ ολόγλυκα μισή οκά
μου λένε οι δούλες «Μαναβάκι, της λέω «Κι’ απ’ τα δυό σου χείλια
κόπιασε λίγο κι’ από δώ». έχω ακόμα πιο γλυκά»!
3.-Μια άλλη αγκινάρα θέλει 4.-«Μανάβη» δυό γριές μου λένε
με φυλλαράκια τρυφερά «Κόκκινες έχεις πιπεριές;»
της λέω «Έχω μη σε μέλλει «Είν’ επικίνδυνες και καίνε
σαν τη καρδούλα σου κυρά»! δεν κάνουνε για τις γριές»!.-
Σε χρόνια μαύρα και δύσκολα , να που ξανά αποδεικνύεται το εθνικό πατριωτικό αισθητήριο των ρεμπετών. Σε εποχή που το μπουζούκι ήταν στο…υπόγειο καταδιωγμένο και κατασυκοφαντημένο και το ρεμπέτικο ακραία λογοκριμένο και …δαιμονοποιημένο, βρέθηκαν κάποιοι που με όπλα τη μουσική και το στίχο τους σήκωσαν στην πλάτη τους και υπηρέτησαν ύψιστο εθνικό καθήκον, εμψυχώνοντας και τον πολεμιστή φαντάρο αλλά και τους ανθρώπους, γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους και ανήμπορους που είχαν… μείνει πίσω στα αστικά κέντρα, αλλά και στη λοιπή Ελλάδα.
Εκτιμητέο, πάντως, να μην λησμονεί κανείς, πως πέρα από τη …σαρδώνεια και σαρκαστική στιχουργική αποτύπωση, ενυπάρχει σ’ αυτά τα τραγούδια το ευφρόσυνον και το κεφαλαιώδες πολιτισμικό!
Παραπάνω από 100 ρεμπέτικα τραγούδια εξύμνησαν την ελληνική αντρειοσύνη του έπους του 40 και σχολίασαν με τον δικό τους τρόπο, τον μαχητή, την νοσοκόμα, τον τραυματία, τη μάνα με γιους στο μέτωπο, την αναμονή και αγωνία της γυναίκας για τον πολεμιστή άνθρωπό της, την πείνα, τη δυστυχία, την ανέχεια, το κουράγιο, τις νίκες, τον θρήνο της απώλειας αγαπημένων και τελικά την ελπίδα για την επικράτηση ενός αγώνα εθνικού και υπερήφανου. Τη νίκη του… δίκιου! Του ελληνικού αγωνιστικού σθένους Το πείσμα, το…γινάτι, την απαράμιλλη εθνική περηφάνεια!.
Οι οιονεί περιθωριακοί και αμφιλεγόμενοι ρεμπέτες ήταν εκείνοι που καθόρισαν το μελωδικό τους στίγμα, με αφορμή τις κοσμογονικές για το έθνος εκείνες τις ώρες και μάλιστα με τρόπο εντυπωσιακό!
«Γειά σας φανταράκια μας!».-
«Γειά σας φανταράκια μας ,πέρα στην Αλβανία
που πολεμάτε με καρδιά , με μπέσα και μ’ανδρεία
*
Κι’εσύ βρέ πυροβολικό που σαν θεριό μουγκρίζεις
το θάνατο στους Ιταλούς καθημερνώς σκορπίζεις.
*
Τους έχεις κόψει τα φτερά, τους έκανες σμπαράλια
τον Ντούτσε τον ξεφτίλισες, τον έχεις κάνει χάλια!.
*
Τζιάνο γι’αυτό που έκανες, γοργά θα μετανοιώσεις
σαν θα σε πιάσει ο εύζωνας, όλα θα τα πληρώσεις!».-
(Μάρκος Βαμβακάρης-Απόστολος Χατζηχρήστος-1940)
(Διασκευή του γνωστού «ΚΑΡΑΝΤΟΥΖΕΝΙ» του Μάρκου σε χαβά
ζειμπέκικο, με σκοπό την εμψύχωση των Ελλήνων στρατιωτών. Με
το τραγούδι αυτό (κατά τον Κ.Φέρρη),ο Βαμβακάρης , δείχνει να
παίρνει τη «ρεβάνς» από την εξουσία, μιας και το «ΚΑΡΑΝΤΟΥΖΕΝΙ»
είχε απαγορευτεί το 1937 από την Μεταξική λογοκρισία).-
Ακριβώς αυτά, όλα αυτά τα τραγούδια αποτελούν μια άκρως ενδιαφέρουσα ανεπανάληπτη ενότητα, τα «Ρεμπέτικα της Κατοχής», που ακόμα και σήμερα τα περισσότερα είναι στον πολύ κόσμο άγνωστα, αφού οι διάφοροι εμπορικοί μουσικοί …προμοτάρηδες και τα απαξίωσαν και δεν τα προώθησαν. Ο λόγος, πως ήταν γραμμένα από ρεμπέτες, άρα περιθώριο! Από …αμφιλεγόμενους, άρα…αμφιλεγόμενα!
Κι’ ας καταδεικνύουν ολοφάνερα την συναίσθηση της συγκεκριμένης κατάστασης, το μέγεθος της κρίσης, της πλήρους αντίληψης των ρεμπετών για ό,τι συνέβαινε και απασχολούσε τους σκλαβωμένους Έλληνες, αλλά και την δυναμική του πατριωτισμού τους. Ο,τι δηλαδή με τον δικό τους λιτό τρόπο, μελωδικά και στιχουργικά αποτύπωσαν στα δημιουργήματά τους στη μαύρη περίοδο της κατοχής, που όλα τά’σκιαζε η φοβέρα και τα…πλάκωνε η σκλαβιά.
Και τα ελαφρά-επιθεωρησιακά και τα λαϊκά των ρεμπετών, τραγούδια στολίδια, αδιάψευστα τεκμήρια μιας πολυτάραχης εποχής για το έθνος, αποτελούν ένα πολιτιστικό λαϊκό θησαυρό. Παρακαταθήκη για γνώση και… επίγνωση των νεώτερων. Ένα χρυσό λαϊκό κληροδότημα!
Πρόταγμα εθνικό, ουσιαστικό, ανίχνευσης στο… δίαρμα ιστορίας της ελληνικότητας μας.
Όσο για τους εμπνευστές και…ασματόρους των υπέροχων αυτών δημιουργημάτων, τίποτα παραπάνω η παρακάτω από μια παραδοχή: Την πιστοποίηση λυρισμού για τα ένδοξα της φυλής, του DNA του Έλληνα να…ψάλλει την τιμή και δόξα, αφού αιώνες τώρα, από την αρχαιότητα κατά συγγενές σύμφυτων, το…κατέχει!
 |
| Tου Μπάμπη Μώκου.. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου