Γράφει: Χρίστος Τάνιος
10. Η φωνή του αργιλέ
Συνθέτης-στιχουργός: Ευάγγελος Παπάζογλου
Ερμηνευτής: Στελλάκης Περπινιάδης
Χρονολογία: 1934
Παλιό ζεϊμπέκικο
«Πέντε χρόνια δικασμένος μέσα στον Γεντί-κουλέ…» Η αυθεντική εκτέλεση ξεκινά με ένα διάλογο του συνθέτη με τον ερμηνευτή, στον οποίο ο δεύτερος αιτιολογεί την συνεχή χρήση του αργιλέ, την οποία ο πρώτος παρατηρεί, λέγοντας ότι «έχει ντέρτια και βάσανα». Δεν αποκλείεται βέβαια η αφήγηση αυτή να αναφέρεται σε φανταστικά γεγονότα ή σε γεγονότα που έζησαν άλλοι. Στην συνέχεια, με το τραγούδι του, αναφέρεται στην φυλάκιση κάποιου ατόμου, η οποία τον οδήγησε στην κατάχρηση. Με τον προαναφερθέντα διάλογο, το τραγούδι αυτό συνιστά μια τομή για το ρεμπέτικο και γενικότερα το ελληνικό τραγούδι, καθότι εισάγει το «θεατρικό τραγούδι».
9. Όσοι έχουνε πολλά λεφτά
Συνθέτης-στιχουργός-ερμηνευτής: Μάρκος Βαμβακάρης
Χρονολογία: 1936
Ζεϊμπέκικο
«Όσοι έχουνε πολλά λεφτά να” ξερα τι τα κάνουν… Βρε άραγε σαν πεθάνουνε μαζί τους θα τα πάρουν;» Το τραγούδι συνιστά ένα προβληματισμό του δημιουργού για τις αρνητικές επιπτώσεις του χρήματος. Μήπως η ζωή μας αποκτά περιεχόμενο αν κατορθώσουμε να απελευθερωθούμε από τις υλικές ανάγκες; Η δεύτερη στροφή βέβαια γίνεται «χασικλίδικη» χαρακτηριστικό του ρεμπέτικου της κλασικής περιόδου- υμνώντας την ανεμελιά που προκύπτει από την κατανάλωση εξαρτησιογόνων ουσιών. Με τον τρόπο αυτό ο Βαμβακάρης συνδέει την άρνηση της ύλης με την σχετικοποίηση του ανθρώπινου σώματος.
8. Πέντε μάγκες στον Περαία
Συνθέτης-στιχουργός: Γιοβάν Τσαούς
Ερμηνευτής: Αντώνης Καλυβόπουλος
Χρονολογία: 1935
Χασάπικο
«Πέντε μάγκες στον Περαία πέρασαν απ” το τεκέ…» Οι θρυλικές και «ύποπτες» συνεστιάσεις στους τεκέδες και τις σπηλιές, στις οποίες συμμετείχαν οι μάγκες του Πειραιά, είναι το αντικείμενο του τραγουδιού. Ο συνθέτης του τραγουδιού μάλλον το εμπνεύστηκε από συνθήκες που σχετίζονταν με τους φίλους του, καθότι ο ίδιος δεν υπήρξε ποτέ τακτικός θαμώνας των τεκέδων. Οι τεκέδες ήταν χώροι με λίγες καρέκλες και ένα-δύο καναπέδες, με ζωντανή μουσική ή και χωρίς καθόλου μουσική, όπου «έδιναν και έπαιρναν» οι ναργιλέδες. Συχνά γίνονταν στόχοι της αστυνομίας η οποία, κατόπιν εφόδων, συλλάμβανε θαμώνες και έκλεινε το μαγαζί.
7. Λαχανάδες
Συνθέτης-στιχουργός: Ευάγγελος Παπάζογλου
Ερμηνευτής: Κώστας Ρούκουνας, γνωστός και ως Σαμιωτάκης
Χρονολογία: 1934
Απτάλικο
«Κάτω στα λεμονάδικα έγινε φασαρία…» Το κομμάτι αναφέρεται στην αγορά του Πειραιά και στους μάγκες που σύχναζαν σε αυτήν, οι οποίοι συνήθιζαν να κλέβουν λάχανα για να δαμάζουν την πείνα τους. «Εμείς τρώμε τα λάχανα, κτυπούμε τις παντόφλες, για να μας βλέπουν τακτικά της φυλακής οι πόρτες» λέει ο στιχουργός, υπονοώντας ότι το φαγητό είναι πιο εξασφαλισμένο μέσα παρά έξω από την φυλακή…
6. Γυφτοπούλα στο χαμάμ
Συνθέτης-στιχουργός-ερμηνευτής: Γιώργος Μπάτης (1883-1967)
Χρονολογία: 1934
Καρσιλαμάς
«Να χαρείς την εμορφιά σου, το φουστάνι το μακρύ, τ” αψηλό σου το τακούνι, περπατάς και τρέμει η γη…» Ερωτικό τραγούδι, που αναφέρεται σε ειδύλλιο με κάποια γυφτοπούλα, η οποία ήταν τόσο όμορφη που δεν είναι φανερή η καταγωγή της («δεν μπορώ να καταλάβω, Τούρκα είσαι για Ρωμιά, για Εγγλέζα, για Φραντσέζα, που” χεις τέτοιαν ομορφιά»). Η γυφτοπούλα απαντάται συχνά στο ρεμπέτικο τραγούδι, κάτι που καταδεικνύει μια ιδιαίτερη προτίμηση των ανδρών της εποχής προς αυτές. Ιδιαίτερα δε ο Γιώργος Μπάτης, ο οποίος τους αφιέρωσε πολλά από τα τραγούδια του.
5. Ο Μάρκος υπουργός
Συνθέτης-στιχουργός-ερμηνευτής: Μάρκος Βαμβακάρης
Χρονολογία: 1936
Ζεϊμπέκικο
«Όσοι γενούν Πρωθυπουργοί όλοι τους θα πεθάνουν, τους κυνηγάει ο λαός απ” τα καλά που κάνουν…» Επίκαιρο, σαρκαστικό, πολιτικό τραγούδι της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Βαμβακάρης επέβαλε αυτολογοκρισία στην αρχική έκδοση του τραγουδιού, όπου γινόταν σαρκαστική αναφορά στους -χρονικά κοντινούς- θανάτους τριών επιφανών πολιτικών: του Γεώργιου Κονδύλη, του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Δεμερτζή. Ο σχετικός στίχος έλεγε: «Επέθανε ο Κονδύλης μας, πάει κι” ο Βενιζέλος, την πούλεψε κι” ο Δεμερτζής που θα” φερνε το τέλος…» Τελικά όμως επεκράτησαν ωριμότερες σκέψεις στο μυαλό του δημιουργού.
4. Πίνω και μεθώ
Συνθέτης-στιχουργός: Σπύρος Περιστέρης
Ερμηνευτής: Ζαχαρίας Κασιμάτης
Χρονολογία: 1934
Απτάλικο
«Πίνω και μεθώ, οφ αμάν μέρα νύχτα τραγουδώ…» Ερωτικό τραγούδι. Το ειδύλλιο τον ρίχνει τόσο χαμηλά που καθίσταται «μπεκρής, χασικλής και μερακλής». Ξεσπά τον πόνο του στο μπουζούκι και διερωτάται, απευθυνόμενος στην αγαπημένη του, γιατί τον παράτησε με κάποιον άλλον: «Πώς μου τα” φερες, οφ αμάν, και μου την κατάφερες… με τον μάγκα το” στριψες». Καθ” όλη την διάρκεια του ελληνικού τραγουδιού, το ερωτικό στοιχείο παρέμενε κυρίαρχο, κυρίως δε ο πόνος του χωρισμού και της απώλειας. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι ο Έλληνας διαχρονικά κατορθώνει, με την βοήθεια του λαϊκού τραγουδιού, να διασκεδάζει με τον πόνο του.
3. Δημητρούλα
Συνθέτης-στιχουργός: Παναγιώτης Τούντας
Ερμηνευτής: Ρόζα Εσκενάζη
Χρονολογία: 1936
Καρτσιλαμάς-αργιλαμάς
«Δημητρούλα μου γεια σου, πάρτα όλα δικά σου…» Άλλο ένα ερωτικό τραγούδι, το οποίο μάλλον παραπέμπει στα σμυρνέικα πρότυπα, με την ορχήστρα από σαντουροβιόλια. Με την μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων στην «νέα Ελλάδα» και δη στον Πειραιά, οι Σμυρνιώτες έφεραν μαζί τους τον μουσικό πολιτισμό και την κουλτούρα τους. Παράλληλα με τις ανάγκες και την ανέχεια της προσφυγιάς, δημιουργήθηκε από τους Σμυρνιώτες και τους Πειραιώτες εργάτες το γνωστό μας ρεμπέτικο τραγούδι, με ορχήστρα από μπουζουκομπαγλαμάδες. Πρωτοπόροι του σμυρνέικου ήταν ο Παναγιώτης Τούντας και ο Ευάγγελος Παπάζογλου.
2. Το σακάκι
Συνθέτης-στιχουργός-ερμηνευτής: Ανέστης Δελιάς
Χρονολογία: 1936
Ζεϊμπέκικο
«Η τύχη του το έφερε να κλέψει ένα σακάκι, το φόρεσε και πάγαινε για το Καραϊσκάκη…» Συλλήψεις μετά από κλοπές, ξύλο, φυλάκιση. Αυτό είναι το περιεχόμενο των στίχων, οι οποίοι καταδεικνύουν την κατάντια στην οποία μπορούσε να οδηγήσει τον άνθρωπο η ανέχεια. Ο Ανέστης Δελιάς (1912-1944) υπήρξε ένας ταλαντούχος δημιουργός, αλλά απεβίωσε νωρίς από υπερβολική δόση ηρωΐνης, αφήνοντάς μας μόλις 12 τραγούδια. «Έναν άγγελο πεταμένο στα σκουπίδια» τον είχε χαρακτηρίσει ο Μάρκος Βαμβακάρης.
1. Φραγκοσυριανή
Συνθέτης-στιχουργός-ερμηνευτής: Μάρκος Βαμβακάρης (1905-1972)
Χρονολογία: 1935
Γρήγορο Χασάπικο
«Θα” ρθω να σε ανταμώσω κάτω στην ακρογιαλιά. Θα” θελα να με χορτάσεις όλο χάδια και φιλιά…» Ο διαχρονικός ύμνος του ρεμπέτικου, με περίπου 500 εκτελέσεις μέχρι σήμερα. Αναφέρεται στην γνωριμία του δημιουργού με μια ανώνυμη καθολική κοπέλα από την πατρίδα του, Σύρο, κατά την διάρκεια μιας εκεί περιοδείας του. Από το τραγούδι αυτό αφορμάται για να εξυμνήσει την ομορφιά του νησιού του. Ο Μάρκος Βαμβακάρης υπήρξε ο πατριάρχης του ρεμπέτικου, με πάνω από 500 τραγούδια. Ήταν ο άνθρωπος που εισήγαγε το παράνομο και καταδιωγμένο μπουζούκι στην δισκογραφία, για να καταστεί στην συνέχεια το εκ των ων ουκ άνευ όργανο μιας ελληνικής λαϊκής ορχήστρας.
